نمی شود به بهانه اعتدال با دشمن سازش کرد/ برخی با اعتدال مغالطه می‌کنند

آیت الله محمدتقی مصباح یزدی رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) شب گذشته در دفتر مقام معظم رهبری در قم با تأکید بر انتزاعی بودن مفهوم اعتدال و کلیت نداشتن آن، رعایت حد وسط را در همه جا مطلوب ندانست و اظهار داشت: هیچ ملاک عقلانی و روایی وجود ندارد که بتوان حد وسط را در همه امور بدست آورد در در سیره بزرگان نیز چنین چیزی نداریم.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، وی برای تشریح بیشتر مطلب به چند مثال ملموس اشاره کرد و افزود: زمانی که دشمن به ما حمله کرده می خواهد حیثیت، آبرو، شرف و سعادت دنیا و آخرت ما را بگیرد و ما را برده خود کند مگر می شود ما صلح کنیم، سازش کنیم به این بهانه که حدوسط رعایتش شود؟

نماینده مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری گفت: برخی هیچ خدایی را قبول ندارند، عده ای هم هزار خدا دارند در اینجا رعایت حدوسط چه معنایی دارد؟ یعنی ما باید ۵۰۰ خدا را عبادت کنیم تا اعتدال داشته باشیم؟ در مسأله کسب علم بازه ای از بی سوادی تا تخصص و دانشمند شدن وجود دارد در اینجا اعتدال جایی ندارد و نمی توانیم به بدست آوردن حد وسط علم اکتفا کنیم.

آیت الله مصباح یزدی تعیین مصداق و معیار اعتدال در رفتارهای جزئی بشر را بسیار پیچیده تر و مشکل دانست و ابراز داشت: به همین دلیل هرکس می تواند دیگری را متهم به کند روی یا تند روی کند چراکه معیار واحد و مشخصی وجود ندارد که بتوان با آن اعتدال را سنجید.

وی با اشاره به تأکید اسلام به رعایت اعتدال در بیان فلسفه طرح این مسأله، گفت: رعایت اعتدال در جایی مطرح می شود که سه چیز که باهم در ارتباط تنگاتنگ هستند در یک امتداد قرار بگیرند و به نحوی که یکی حد کم و دیگری حد وسط و آن یکی هم حد زیاد یک موضوع باشند و با ملاکی که در دست داریم دریابیم که حد زیاد و کم به ضرر ماست، اینجا اسلام می گوید حد وسط مطلوب است.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم ادامه داد: مثلا با درنظر داشتن هدف سلامتی برای انسان در می یابیم که غذا خوردن در این موضوع دخیل است؛ مسلم است که کم خوری و پُرخوری هر دو سلامتی را به خطر می اندازد اینجا اسلام توصیه می فرماید که حد وسط رعایت شود.

رییس مؤسسه امام خمینی(ره) خاطرنشان کرد: همه قوای انسانی در سعادت بشر مؤثر است بنابراین نباید برخی را سرکوب کرد و یا در استفاده از برخی دیگر افراط کرد مثلا در استفاده از قوه شهوانی اگر افراط شود انسان به حیوان تبدیل می شود و از طرف دیگر انحصار استفاده از قوه عقلانی و عدم توجه به سایر قوا موجب بیماری و حتی مرگ شخص می شود.

آیت الله مصباح یزدی با بیان این که اعتدال و اکثر مفاهیم ارزشی انتزاعی هستند، گفت: در این موارد باید روابط میان امور مختلف و مرتبط را باهم بسنجیم تا بتوانیم آن مفهوم را انتزاع کنیم؛ این باعث ایجاد بسیار قوی ای می شود که حتی ممکن است ضروری ترین حکم دینی برخی کسانی که ادعای فقاهت دارند را به اشتباه بیاندازد و بگویند که حق ارث در زن و مرد برابر است؛ اختلاف میان ادیان، مکاتب، سیاست ها و حتی برنامه و شعار دولت ها از همین مسأله نشأت می گیرد.

وی با اشاره به اختلاف نظراتی که در تعریف اعتدال وجود دارد، اظهار داشت: اغلب اعتدال را به معنای حد وسط مطرح می کنند البته اخیرا یک تعریف ژورنالیستی هم پیدا کرده و برخی روزنامه ها، مجلات و نشریات در تعریف اعتدال تعابیر عجیبی مطرح کرده اند که متناسب با گوینده و آن نشریه است؛ اینها می گویند اعتدال یعنی بین شریعت و افکار عمومی حدوسط را انتخاب کنیم!

استاد اخلاق حوزه علمیه قم با توجه به اهمیت تعریف و تعیین حدود مفاهیم ارزشی در اسلام، گفت: جا دارد فضلای جوان حوزه ابعاد مختلف این مباحث را بررسی کنند و ریشه یابی کنند که آیا این مفاهیم کلیت دارد یا نه؛ متأسفانه حوزه های ما با وجود امتیازات فراوانی که دارد در این زمینه ها ضعیف است و برخی مراکز علمی دنیا از ما جلوترند.

نماینده مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری با اشاره به این که گاهی در بدیهی ترین مفاهیم اخلاقی نیز اختلافات زیادی در تعاریف و برداشت وجود دارد، بیان داشت: حسن عدالت و در مقابلش قبح ظلم یکی از این بدیهیات است که نیاز به استدلال ندارد اما در حال حاضر صدها کتاب در تعریف عدالت نوشته شده است.

آیت الله مصباح یزدی افزود: در برخی موارد تطبیق این مفاهیم بدیهی در مصادیق خارجی آنقدر سخت و مشکل می شود که برخی با ادعای تخصص، فقاهت و فیلسوف بودن هم دچار لغزش می شوند در حالی که آن مسأله برای افراد عادی هم قابل فهم است، اما آنها نمی توانند به لحاظ فنی مسأله را حل کنند مانند همان مسأله ارث که گفته شد.

وی با اشاره به این که اعتدال از ریشه عدل است، گفت: برخی تصور می کنند عدل یعنی رعایت مساوات؛ بنابراین معلم باید به شاگردان درس خوان و ضعیف یک نمره بدهد تا بگویند عدالت برقرار شده است؟ برخی مواقع مفهوم عدالت خلاف مساوات است؛ در عرف و فرهنگ اسلام دو تعرف از عدالت وجود دارد اول این که هرچیز را در جای خودش بگذاریم و دوم این که حق هرکسی را بدهیم.

رییس مؤسسه امام خمینی(ره) با تأکید بر این که این مسائل باید در جای دیگر حل شود، گفت: تطبیق این مفاهیم کلی با واقعیت های خارجی کار هرکسی نیست؛ باید ملاک حق و باطل را در دست داشت تا دچار اشتباه نشویم؛ اشتباهاتی که در این زمینه ها صورت می گیرد ناشی از یک مغالطه است که ممکن است دین و دنیای مردم را به باد دهد؛ مگر می شود اعتدال را در همه امور تعمیم داد؟

استاد اخلاق حوزه علمیه قم ادامه داد: در روایت داریم اگر کسی بخواهد به شما زور بگوید باید از مال و جان و ناموس خود دفاع کنی و اگر در این راه کشته شوی شهید هستی؛ این روایت با اعتدال چه رابطه ای دارد؟ محبت و صلح و سازش در همه جا مفید نیست، بی غیرت بودن که خوب نیست؛ اعتدال در برخی امور صادق است اما صدق آن جزئی و مقید است، کلیت ندارد.

آیت الله مصباح یزدی با اشاره به مغالطه ای که در بحث اعتدال صورت می گیرد، گفت: اینها می گویند اعتدال حق است، این موارد مشمول اعتدال می شود بنابراین کارهای ما هم حق است؛ مشکل این است که کبری قضیه کلی نیست، صادق است اما کلیت ندارد.

وی در بیان نمونه هایی که در دام این مغالطات افتاده اند، ابراز داشت: برخی فیلسوفان مانند کانت معتقد بودند که همواره و در همه جا باید راست گفت و نهایتا این که سکوت کنیم و دروغ نگوییم؛ این با اسلام جور نیست، در برخی جاها شرع دروغ گفتن را واجب می داند؛ اگر بتوانی با دروغ گرفتن جان و مال کسی را از شر ظالم حفظ کنی باید این کار را انجام دهی.

رییس مؤسسه امام خمینی(ره) گفت: بنابراین حتی قضیه حسن صدق نیز قید دارد و کلیت ندارد؛ ابن سینا می گوید این قضایا از آراء محموده است و استدلال به آن در برهان هیچ فایده ای ندارد.

آیت الله مصباح یزدی با بیان این که برخی اطرافیان امام(ره) ایشان را به تندروی و افراط متهم می کردند، اظهار کرد: امام(ره) در پاسخ به ایشان می فرمود چرا نمی گویند کند روی می کنیم؟ آخر اسلام دارد از بین می رود، کفر دارد مسلط می شود، با چه ملاکی این کارها تندروی است؟ باید ملاک، مبدا و منتهایی مشخص باشد تا بگویند این کار تند یا کند است.

وی با تأکید بر این که برای شناخت حق باید دقت کنیم تا ضوابط منطقی را رعایت کنیم، گفت: باید کلیت کبری ثابت شود، ده ها مغالطه مشترک لفظی و غیره وجود دارد که انسان با آن به اشتباه می افتد؛ با همین مغالطات است که اگر ما جلو بیفتیم و در انجام کارها کوتاهی نکنیم ما را متهم می کنند که رادیکالیسم است.