ارتباط هجو با خبر و نقش آن در انتخابات پیش رو

حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی طائب، استاد درس خارج حوزه علمیه قم در درس خارج فقه خبر و خبرگزاری که پیش از ظهر امروز در سالن اجتماعات خبرگزاری رسا برگزار شد، پس از ارائه تعریفی از بدعت به بیان ارتباط هجو با خبر پرداخت و نقش آن را در انتخابات پیش‌رو تبیین کرد.

این استاد حوزه و دانشگاه در بیان رابطه خبر با هجو مؤمن، با طرح این سؤال که اگر خبر هجو دیگران یا حاوی هجو دیگران باشد چه حکمی خواهد داشت، ابراز کرد: در این مسأله دو مطلب باید مورد بررسی قرار گیرد ابتدا معنای هجو و هجا و دیگر ارتباطی که می‌تواند با خبر داشته باشد.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، وی ادامه داد: هجو و هجا به ذکر معایب یک قوم تعریف شده است که اگر هجو را در برابر مدح قرار دهیم، خواهیم دید که این تعریف کامل نیست، چراکه در مدح و ستایش یک انگیزه نهفته است، یعنی وقتی انسان‌ها یکدیگر را مدح می‌کنند انگیزه‌ای دارند و مطلق ذکر خوبی دیگران را نمی‌توان ستایش خواند.

 حجت‌الاسلام والمسلمین طائب با این تعبیر که تعریف هجو وقتی کامل نیست که در برابر مدح قرار گیرد، گفت: هجو تنها ذکر معایب است، وقتی در نقل تاریخ به دنبال پایین آوردن و یا بالا بردن کسی نیستیم و تنها نقل خبر می‌کنیم، مثلا می‌گوییم این قوم آن زمان جنس‌ها را گران‌تر می‌فروختند، این نقل خبر، هجو نیست.

 هجو بیان معایب برای بی‌آبروسازی افراد در جامعه است

 وی تصریح کرد: زمانی ذکر معایب را هجو می‌گویند که شما با ذکر معایب به دنبال تنزیل مقام افراد و افت اجتماعی آنان هستید، یعنی به تعبیری می‌خواهید در اذهان جامعه او را تخریب کنید، پس در ذکر هجو باید گفت که «ذکر معایب الناس لتنزیلهم عن رؤیت الناس»، یا هجو بیان معایب برای بی‌آبروسازی افراد در جامعه است.

 استاد درس خارج حوزه علمیه قم با بیان اینکه در هجو، محتوایی با هدف سست شدن جایگاه اجتماعی فرد گفته می‌شود که خود آن محتواها بعضا مصداقی برای محرمات دیگر است، گفت: وقتی عیبی را می‌گوییم که در فرد هست و با بیان آن عیب می‌خواهیم افت مقام پیدا کند، این بیان، هجو بالغیبه می‌شود که البته در برخی مواقع بر عنوان غیبت هجو صدق نمی‌شود.

 وی افزود: برخی وقت‌ها به فردی تهمت می‌زنیم که ایرادی بر او وارد نیست و می‌گوییم او دزدی یا فحشا کرده تا در جامعه تنزیل مقام پیدا کند که این هجو، هجو بالتهمت می‌شود و گاهی موارد حرفی که زده می‌شود نه غیبت و نه تهمت است بلکه بیان رازی است که فرد دارد و با افشای این راز او را هجو می‌کنیم.

 حجت‌الاسلام والمسلمین طائب با بیان اینکه گاهی موارد هجو نه غیبت، نه تهمت و نه افشای راز، بلکه مدل بیانی است که داریم، ابراز کرد: بیان ایرادات به صورت شکلک و یا پانتومیم، مسخره کردن، به کار بردن اسامی، عبارات و لقب‌های ناشایست که به کارگیری آن سبب تنزیل مقام شخصی شود، حرام است.

 وی نفس ظن بد به مؤمن را تا هنگامی که اثر عملی نداشته باشد، گناه ندانست و گفت: قدر متیق هجو زمانی است که شما گمان ناروایی را به مؤمن داشته باشید و ترتیب اثر عملی به آن دهید، به گمان اینکه این فرد دست به دامن بیت‌المال می‌برد، سخنی بگویید و از اینکه در جایی صاحب پست و مقام شود جلوگیری کنید.

 این استاد و پژوهشگر حوزوی در ادامه سخنان خود با اشاره به ممنوعیت تجسس و پیچیده بودن رابطه آن با خبر، افزود: تجسس تلاش برای آشکارسازی پنهان‌های افراد است که شارع حق ورود به آنجا را نمی‌دهد، اما در برخی مواقع، شارع اجازه تجسس را داده است مانند وقتی فردی بخواهد از خانواده‌ دختری خواستگاری کند.

 هجو در رسانه تصویری با همه ملاک‌هایش معنا دارد

 وی با بیان اینکه هجو در رسانه‌‌های تصویری که ممکن است حاوی هجو با غیبت، هجو با تهمت، هجو با القاب پست و هجو با القای گمانه‌های غیرمعتبر محرم باشد، با همه ملاک‌هایش معنا می‌دهد، تصریح کرد: تهیه و ساخت فیلم‌های تبلیغاتی از یک کاندید انتخابات با هدف بی‌اعتبار کردن او نزد افکار عمومی، حرام است.

 حجت‌الاسلام والمسلمین طائب گفت: نمایش هر فیلم تلویزیونی که در آن فردی را مسخره کند، ادای او را در راه رفتن، لباس پوشیدن و غذاخوردن در آورد، غیبت و یا گمانه‌هایی را درباره او نقل کند و با جاسوسی پنهان‌هایش را فاش نماید، حرام است، چراکه هجو در رسانه تصویری با همه ملاک‌هایش معنا دارد.

 وی با بیان اینکه خبر حاوی هجو چه در رسانه تصویری و چه در رسانه مکتوب، حرام مسلم است،‌ تأکید کرد: اکنون که زمان ابتلای به این مسأله است و رسانه‌ها وارد اخبار کاندیداها و جریانات تبلیغی و ضد تبلیغی در مسأله انتخاب می‌شوند، چه در انتخابات شوراها و چه در انتخابات ریاست جمهوری، اگر این مطالب به درستی تبیین نشود حجت بر ما تمام نخواهد شد.

 ساخت فیلم انتخاباتی با هدف هجو افراد حرام است

 وی افزود: هجو بالشریعه حرام است به آن سبب که به طور مستقیم یا حاوی تمسخر است، یا حاوی غیبت، یا شامل اشاعه سرّ و یا تهمتی را در بردارد که حرمت تهمت به مؤمن شاملش شود و یا مسخره، غیبت و تهمت نیست بلکه آبروی یک فرد را می‌برد که عنوان محرم ریختن آبروی مؤمن بر آن مترتب می‌شود.

 این استاد حوزه و دانشگاه بار دیگر بر این مسأله تأکید کرد که اگر در رسانه تصویری از کاندیداهای انتخابات فیلم‌های حاوی هجو آنها ساخته شود و به نوعی آنان را به تصویر کشد که سبب بی‌احترام شدن آنان در جامعه شود حرام است، گفت: اگر این فیلم حاوی غیبت، تهمت و مانند آن باشد، حرمتش به این عنوان‌ها اشد می‌شود.

 وی ادامه داد: زمانی خبر ذاتا حاوی غیبت و یا تهمت است، اما گاهی ناقل مطلبی است که آن مطلب حاوی هجو است، مثلا فیلمی ساخته شود و شما خبر ساخت آن فیلم را بدهید، به محتوا اشاره ‌کنید و یا همان مطالب غیبت،‌ تهمت و نبض به القاب را در خبر بیاورید، یعنی خبر غیبت‌کننده، تهمت‌زننده و مسخره کننده را اشاعه دهید که این خبر هم حرام است.

 خبری که سبب ترویج گناه شود حرام است

حجت‌الاسلام والمسلمین طائب افزود: گاهی صرفا می‌گویید فیلمی ساخته شده و اشاره به محتوا نمی‌کنید، پس غیبت‌کننده و تهمت‌زننده نیستید، اما نمی‌توانید بگویید که این خبر حلال است؛ اینجا دو صورت دارد اینکه خبر سبب رشد بیننده فیلم می‌شود که اگر خبر شما سبب درست شدن بیینده برای فیلم شود و یا ارتفاع عدد بیننده را بالا ببرد، به سبب اعانه بر گناه حرام می‌شود.

 وی با بیان اینکه اگر خبر شما صرفا یک خبر است و چه بگویید و چه نگویید هیچ تأثیری در بیننده ندارد، در این صورت اگر حاوی فحشا باشد، کار شما اشاعه فحشا است و اگر نه، از حرمت می‌افتد، گفت: انعکاس خبر از فیلم هجو که محتوای هجو را در درون خود ندارد، با عناوین دیگر حرمت پیدا می‌کند، چراکه سبب نشر آن فیلم شده و از باب اعانه بر اسم حرام می‌شود.

 استاد درس خارج حوزه علمیه قم بر دقت در تنظیم خبر تأکید کرد و با بیان اینکه به کارگیری کلمات و چینش مطالب در خبری از یک شخصیت، بیان و رفتار او که سبب افت جایگاه وی در اجتماع شود، حرام است، اظهار کرد: هجو فی‌حد ذاته از عناوین محرمه و یکی از مصادیق بردن آبروی مؤمن است.

 وی یادآور شد: برخی با تنظیم اخبار واقعی، سبب از بین بردن آبروی فردی در جامعه می‌شوند و خبر را به گونه‌ای تنظیم می‌کنند که جایگاه او در اجتماع تنزل پیدا کند،اگرچه او درباره اقتصاد خوب سخن گفته باشد، اما خبر را به گونه‌ای تنظیم می‌کنند که در ذهن خواننده این‌گونه القا شود که فرد سخنران خوبی نیست و به درد این شغل نمی‌خورد، که این هم هجو است.

 ناکارآمد نشان دادن مؤمن حرام، هجو کفار حلال

 حجت‌الاسلام والمسلمین طائب با تجدید نظر نسبت به تعریف اولیه خود درباره هجو که هجو بیان معایب برای بی‌آبروسازی افراد در جامعه است، گفت: هجو، تنها ذکر معایب موجود نیست، بلکه ذکر عیب چه به صورت واقعی و چه تراشیده شده نیز هست؛ کسی که با عیب‌سازی بخواهد از ذات خبر که حاوی بیان عیب نیست، اینگونه القا کند که فرد لیاقت آن شغل را ندارد، فعلش هجو به حرام است.

 وی با بیان اینکه شرط حرام بودن خبر حاوی غیبت و تهمت، اعمال آن در جامعه ایمانی است، ابراز کرد: اگر قومی که در طرف مقابل ما هست مؤمن نبوده و یا از دایره ایمانی بیرون رفته باشند، ‌آن خبر این قید را پیدا نمی‌کند، یعنی اگر خبر حاوی هجو کفار بود به هر یک از عناوین گفته شده اشکالی ندارد.

 این استاد حوزه و دانشگاه همچنین هجو بدعت‌گزاران را بدون اشکال دانست و با اشاره به حدیثی گفت: امام صادق‌(ع) به نقل از پیامبر اکرم‌(ص) فرمود «زمانی که اهل تردید، تردیدافکن‌‌ها و بدعت‌گزاران را دیدید، از آنها برائت بجویید و آنها را مورد دشنام قرار دهید و درباره آنها حرف بزنید و به آنان بهتان ببندید، تا نخواهد اسلام را خراب کند و مردم با این کار از آنها دوری کرده و بدعت او را یاد نگیرند که‌ خدای متعال به هر کدام از اینها برای تو حسنات می‌نویسد».