آزادی و عدالت – قسمت چهارم- ارتباط آزادى با عدالت

آزادى فردى، اجتماعى، سیاسى، اقتصادى، قضایى، جزایى و آزادى در تمام انواع و بخشها از عدالت سرچشمه مى گیرد. عدالت است که فرد را آزاد ساخته و به افراد اجتماع در روابط و مناسباتى که با هم دارند، آزادى داده و نیز عدالت است که در سیاست ،اقتصاد، قضا، اندیشه و دیگر کارها به انسان آزادى بخشیده است. در طول تاریخ ، هرگاه انسانها از آزادى محروم شده اند، از بى عدالتى بوده است. به زندان رفتن آزادیخواهان و آواره شدن آنها از وطن و کشته شدن مردان خدا از امامان معصوم علیهم السلام تا افراد عادى، همه از بى عدالتى حاکمان و زمامداران خودسر بوده است.

خداوند عادل است و از عدالت خود، انسان را آزاد آفریده و به انسان آزادى داده و اراده و اختیار را در نهاد او قرار داده است.

از عدالت خدا است که نظام آفرینش منظم شده و هر پدیده اى در آفرینش خدا در جاى مناسب خود قرار گرفته و بر این اساس از هماهنگى و یگانگى و نظمى که در پدیده هاى جهان است، عدالت خدا به اثبات مى رسد و یگانه بودن او ثابت مى گردد.

عدالت در خدا، نظام تشریعى را در قالب یک قانون و قاعده در آورده است و آن، پیروى احکام شرع از مصالح و مفاسد واقعى در اشیإ جهان است. مجاز بودن هر کارى باید هماهنگ با وجود مصلحتى باشد که در آن است و ممنوع بودن هر کار، باید هماهنگ با وجود مفسده اى باشد که در آن کار است.

عدالت خداوند، براى هر فردى حقى را آفریده است و این حق، گاهى مساوات و برابرى با دیگران را مى طلبد و گاهى تفاوت را ؛ تساوى همگان در برابر قانون و اجراى آن و تفاوت در برابر متفاوت بودن افراد در کوشش و تلاش براى نزدیک شدن به کمال و رحمت خدا.

پیاده کردن عدالت پیش از اجراى مسابقه و پس از پایان آن مثل هم نیست. عدالت مى گوید آغاز مسابقه تمام افراد شرکت کننده در یک درجه هستند و همگان باید از امکانات موجود به طور مساوى استفاده کنند و لیکن پس از پایان مسابقه و روشن شدن تفاوت میان افراد در استعدادها و کوششها باید با هر فردى مطابق با درجه استعداد و کوشش او رفتار کرد و در تشویق و جایزه باید بین نفر اول با نفر دوم تفاوت قائل شد.

به کارگیرى آزادى در مسابقه نیز هماهنگ با پیاده ساختن عدالت در آن است. زندگى براى انسانها نیز میدان مسابقه است. انسانهایى که به سر حد عقل و تمیز مى رسند، به شرکت در این مسابقه دعوت شده اند و همگان از حقوق اولى و همگانى به طور متساوى برخوردار هستند و خداوند ابزار کار را به طور متساوى در اختیار آنها قرار داده و آنها را به تلاش و کوشش دعوت نموده است. این دعوت از طرف خدا به تعبیرهاى گوناگونى در قرآن آمده است:

‏«و سارعوا الى مغفره من ربکم و جنه عرضها السموات والارض اعدت للمتقین.‏»‏ (۱۳‏)

‏«شتاب کنید به سوى بخشش پروردگارتان و بهشتى که پهناى آن آسمانها و زمین است که براى پرهیزگاران آماده شده است.‏»

‏«واستبقوا الخیرات‏» ‏ (۱۴‏)‏«و پیشى گیرید بر یکدیگر در کارهاى نیک‏»

و پس از پایان مسابقه، تفاوت مردم در تلاش کردن به سوى هدف مسابقه روشن مى شود و عدالت و آزادى در مسابقه مى گوید؛ با افراد جامعه نباید با یک درجه نگاه کرد، و بر همین اساس گاهى از پیامبر صلى الله علیه و آله نقل شده که فرمود: ‏«الناس سوإ کاسنان المشط‏» ‏ (۱۵‏)‏«مردم با هم مساوى و برابرند مانند دندانه هاى یک شانه‏»

و یا فرمود: ‏«لافضل لعربى على عجمى ‏ (۱۶‏»‏)‏«عرب هیچ گونه برترى بر عجم ندارد‏»

و این، تساوى و برابرى افراد انسان است در دعوت الهى و به کارگیرى نعمتهاى او و فرمانبرى از دستورات او. لیکن قرآن مى فرماید: ‏«ام نجعل اللذین آمنوا و عملواالصالحات کالمفسدین فى الارض ام نجعل المتقین کالفجار‏» ‏ (۱۷‏)

‏«آیا کسانى را که ایمان آورده اند و کار شایسته انجام داده اند مانند کسانى قرار مى دهیم که در زمین فساد مى کنند و آیا پرهیزگاران را مانند گنه کاران قرار مى دهیم.‏»

پس تساوى و برابرى که در روایات آمده است، نسبت به قانون الهى و ابزار کار و حقوق همگانى است که خداوند آن را به طور متساوى به تمام افراد بشر عنایت فرموده است و به اصطلاح، تساوى و برابرى پیش از اجراى مسابقه در ایمان و انجام کارهاى شایسته است و تفاوتى که در آیه بیان شده است، نسبت به پایان مسابقه ایمان و عمل صالح است که برندگان در این مسابقه و تلاشگران در این میدان با کسانى که از کاروان عقب مانده و یا نخواسته اند تلاش کنند و یا در مسیر مخالف در حرکت بوده اند باید تفاوت داشته باشند.

این عدالت خداوند است که همه را از حقوق مساوى بهره مند مى سازد و همه را به مسابقه در ایمان و عمل صالح دعوت مى کند و در پایان که مردم در تلاش با هم تفاوت داشتند پاداشها نیز باید تفاوت داشته باشد.

امام خمینى قدس سره در پیوندى که عدالت و آزادى با یکدیگر دارند، چنین مى گوید:

‏«باید جوانان روحانى و دانشگاهى قسمتى از وقت را صرف کنند در شناخت اصول اسلام که در راس آن توحید و عدل و شناخت انبیاى بزرگ[ و] پایه گزاران عدالت و آزادى است ؛ از ابراهیم خلیل تا رسول خاتم صلى الله علیه و آله‏» ‏ (۱۸‏)

و نیز مى گوید:

‏«جمهورى اسلامى، عدل اسلامى را مستقر مى کند و با عدل اسلامى همه و همه در آزادى و استقلال و رفاه خواهند بود.‏» ‏ (۱۹‏)

——————————————–

۱۳٫ سوره آل عمران، آیه ۱۳۳٫

۱۴٫ سوره بقره، آیه ۱۴۸٫

۱۵٫ بحارالانوار، ج ۷۶،ص ۲۳۵٫

۱۶٫ همان، ج ۲۲، ص ۳۴۸٫

۱۷٫ سوره ص، آیه ۲۸٫

۱۸٫ صحیفه نور، ج ۲، ص ۱۸٫

۱۹٫ همان، ج ۶، ص ۷۷٫