آزادی و عدالت – قسمت سوم- مفهوم عدالت

راغب اصفهانى در مفردات، عدل و عدالت را به معناى مساوات قرار داده و گفته است:

‏«عدل، تقسیم کردن به طور مساوى است و بر این اساس، روایت شده است که آسمان و زمین بر پایه عدالت برقرار شده است، براى آگاهى دادن به اینکه اگر یک رکن از چهار رکن جهان بر دیگرى بیشتر و یا کمتر باشد، بر مقتضاى حکمت جهان با نظم نخواهدبود.‏»‏ (۷‏)

ابن منظور در لسان العرب نیز عدل را به معناى تساوى میان دو چیز معنا کرده است.‏ (۸‏)

شیخ طوسى در معناى آن چنین مى گوید: ‏«العداله فى اللغه ان یکون الانسان متعادل الاحوال متساویا.‏»‏ (۹‏)

عدالت در لغت، به معناى این است که انسان احوال متعادل و متساوى داشته باشد و علامه طباطبایى آن را چنین معنا کرده است: ‏«هى اعطإ کل ذى حق من القوى حقه و وضعه فى موضعه الذى ینبغى له.‏»‏ (۱۰‏)

عدالت، این است که هر صاحب حقى از نیروها را به حقش برسانى و آن را در جایگاه مناسب خویش قرار دهى و این معنا، با معناى لغوى عدالت که تساوى است، منافات ندارد؛ زیرا مقصود از تساوى، تقسیم به طور متساوى نیست که به هر یک مقدارى مخصوص برسد و همه به یک اندازه بهره مند شوند؛ بلکه مقصود، رعایت تناسب و اعتدال است ؛ یعنى هر چیزى را مناسب با وضع خود رعایت کردن و به طور شایسته به کار گرفتن.

از ارسطو نیز براى عدالت همین معنا نقل شده است:

‏«عدالت، به معناى خاص کلمه، برابر داشتن اشخاص و اشیإ است. هدف عدالت همیشه تامین تساوى ریاضى نیست، مهم این است که میان سود و زیان و تکالیف و حقوق اشخاص، تناسب و اعتدال رعایت شود. پس در تعریف عدالت مى توان گفت ؛ فضیلتى است که به موجب آن، باید به هر کس آنچه را که حق اوست، داد.‏»‏ (۱۱‏)

از پیشوایان راستین و امامان دین نیز عدالت به همین معنا نقل شده است:

امام هفتم موسى ابن جعفر علیه السلام فرمود:

‏«خداوند هیچ گونه مالى را رها نکرده ؛ بلکه آن را قسمت کرده و حق هر صاحب حقى را به او داده است. اگر عدالت در میان مردم برقرار شود، خواص و عوام، فقرا و مساکین و همه قشرهاى مردم، بى نیاز خواهند شد.‏»‏ (۱۲‏)

————————————————-

۷٫ معجم مفردات الفاظ القرآن، دارالکتب العربى، ص ۳۳۶٫

۸٫ لسان العرب، نشر ادب الحوزه، قم، ج ۱۱٫

۹٫ المبسوط، چاپ المکتبه المرتضویه، ج ۸، ص ۲۱۷٫

۱۰٫ المیزان فى تفسیر القرآن، ج ۱، ص ۳۷۱٫

۱۱٫ عدالت، حقوق، دولت، چاپ انتشارات مطالعات، ص ۸٫

۱۲٫ کافى، ج ۱۱، ص ۵۴۲، والحیاه، ج ۶، ص ۳۴۵٫